De Friesche Pinas

Ah. U leest het etiket van de Friesche Pinas, een soepele en romige New England IPA. U moet een gelukkig mens zijn. Maar hoe anders was dat vroeger?! De Friesche Pinas was ooit het vlaggenschip van de Dokkumer Admiraliteit. Het schip vocht mee in vele zeeslagen, waaronder de legendarische slag bij Gibraltar in 1607. Het spiegelschip werd gevreesd door menig Spanjool. Tegenstanders keken de dood welhaast letterlijk in de ogen. Aan gevangenmaken deed men immers niet.

IPA
Vanaf de 17e eeuw had Engeland veel overzeese koloniën en al het bier voor de Engelse soldaten en burgers werd met behulp van schepen naar de andere kant van de wereld gebracht. Een zeilschip was bijna vijf maanden onderweg naar India – te lang om het gewone bier goed te houden. Nu wisten de Engelse brouwers dat het bier langer houdbaar bleef door er meer hop aan toe te voegen en het alcoholgehalte te verhogen. Vandaar dat al het exportbier wat zwaarder gehopt werd en daardoor bitterder was. Zo ontstond gedurende de 18e eeuw India Ale. Veel later ontstond India Pale Ale.

De Pinas
De Pinas was een middelgroot spiegelschip uit het einde van de 16e – en 17e eeuw. Het is een snel varend schip dat weinig verschil toonde met het Jacht, maar langer en breder was. Het werd gebruikt als handelsschip, maar ook als oorlogsschip.
De naam is vermoedelijk afgeleid van het Latijnse pinus (pijnboom), dat naaldboom of fakkel betekent. De pinas had een vrij hoge boeg en twee dekken. Het onderste dek, de overloop, liep ononderbroken door over de gehele lengte van het schip. Het bovenste dek, verdek, was verdeeld in een iets verlaagde bak met een verhoogd bakdek, dat doorliep tot het schot van de stuurplecht, waarachter het verdek weer iets lager was.
Voor de grote mast bevond zich een groot luik om te kunnen laden.
Het schip was voorzien met 18 kanonnen voor bewapening. Bemanning tussen 60 en 75 koppen. De tuigage was een driemastfregattuig met ondermars- en bramzeilen aan de fokkemast en de grote mast. Op de grotere schepen ook een kruiszeil aan de bezaansmast in plaats van het latijnzeil. De afmetingen van de kleine pinassen varieert tussen; lengte 35 tot 45 meter, breedte 7,6 tot 11,6 meter. Het draagvermogen 160 tot 200 ton. Pinassen vergezelden vaak op eigen kracht grotere schepen.

 vlaggenschip
 Dokkumer Admiraliteit
 Spanjolen
 Slag bij Gibraltar
 gevangenen maken
De Friese Pinas was het schip dat Theunis Woltersz / Antonie Woutersz Hees of Friesche Teun
voerde tijdens de Slag bij Gibraltar in 1607.

Dokkumer Admiraliteit
In 1598 was de Admiraliteit (de kustbescherming, van Groningen en Friesland), in Dokkum gevestigd. Het was een politieke keuze, vooral omdat Groningen de Admiraliteit ook dichtbij wilde hebben. Dokkum had toen echter al veel last van het dichtslibben van de zeeverbinding. In 1645 konden de meeste zeeschepen niet meer goed in Dokkum komen en werd de Admiraliteit naar de veel geschiktere haven van Harlingen verplaatst. Het mooie, in 1618 gebouwde Admiraliteitshuis en de helling daar tegenover waren het enige wat overbleef…  In 1729 werd ook de zeesluis verplaatst naar Dokkumer Nieuwe Zijlen en was Dokkum voorgoed een landstad geworden.

Vlaggenschip
De Friese Admiraliteit was armlastig en had op dat moment maar één schip, de sedert 1599 gehuurde pinas, dat in de jaren voor 1607 voornamelijk op de Wadden en voor de Wezer naar Hamburg lag,
voor het controleren van de zeeroute en dat vrijhouden van hoofdzakelijk Duinkerkse kapers. Je kunt in 1607 eigenlijk niet van een vlaggenschip spreken, want dat was bovendien het enige schip van de Friese Admiraliteit dat aan de slag meedeed. Verder voer de Friese Admiraliteit toen vaak onder leiding van andere kapiteins / Admiraliteiten.

Spanjolen
Spanje waren de tegenstander in de Tachtigjarige Oorlog Ook al zingen we: de Koninck van Hispanje heb ik altijd geëerd… De Friesche Pinas zou in 1607 ingedeeld worden in de gezamenlijke vloot van de vijf admiraliteiten
met als doel de bestrijding van de Spanjaarden en als het kon vernietiging van de Spaanse vloot.

Slag bij Gibraltar
Midden Februari zal het schip gereed geweest zijn en voer het Grootdiep van Dokkum uit naar Texel waar normaal de verzamelplaats was voor de schepen van de admiraliteiten van Amsterdam, het Noorderkwartier en Friesland. Dit gedeelte van de vloot onder leiding van Admiraal Jacob van Heemskerk voer naar het zuiden en daar voegden de schepen van de admiraliteit van Rotterdam en Zeeland zich bij de vloot. De vloot was toen inmiddels uitgegroeid tot 26 kleine oorlogsschepen en 4 vrachtvaarders. Het Nederlandse vlaggenschip heette Aeolus. Op een gegeven moment vernam Heemskerk dat de Spaanse vloot zich in de baai van Cadiz bij Gibraltar bevond om de Nederlandse handelsschepen op te wachten in verband met de handel met Azie.

Admiraal Heemskerk besloot verder naar het zuiden af te zakken. Bij het verschijnen van de Nederlandse vloot bij de baai van Cadiz die de handelsvloot moest beschermen, waren de Spanjaarden verrast, zij konden hun schepen niet meer buitengaats brengen. Ook trokken zij hun schepen zo diep mogelijk in de baai terug en werden keurig in een linie opgesteld.

Onze maritiem deskundige Nykle Dijkstra vond een beschrijving van de slag uit 1619:
Warachtige Beschrijvinghe van alle de Belegeringhen ende Victorien te Water ende te Land … door Jan Jansz Orlers Volgens de beschrijving, die redelijk overeen lijkt te komen met deze prent uit 1607, is links het
Spaanse vice-admiraalschip te zien dat wordt aangevallen door Simon van Edam, Roest en Madder. Lange Hendrik / Hendrik Jansz valt het schip daarachter aan. Er varen op de prent nog twee schepen in die richting: dat zouden dan Jacob Jansz en Gerrit Evertsz kunnen zijn. Daarachter ligt nog een Spaans schip en dat zou dan zijn aangevallen door kapiteins Coppendrayer en Theunis Woltersz. Het schip van Coppendrayer is de Utrecht van 150 last geweest, en ik denk dat de Friesche Pinas van Theun Woltersz wat kleiner was, dus dan zou dat het schip kunnen zijn dat wat beter te zien is.

Gevangenen maken
Aan gevangenen deed men in sommige gevallen wel, maar in andere periodes (officieel) weer niet… De slag bij Gibraltar is berucht door zijn bloederige details. Ut gyng mâl…! Veel Spaanse schepen werden met overspringen op de vijandelijke schepen veroverd en de bemanning werd aan boord stuk voor stuk afgemaakt. Na de vernietiging van de schepen werden kleine boten
uitgezet en werden honderden wegzwemmende Spaanse soldaten en matrozen alsnog gedood. De verliezen aan Nederlandse kant waren 100 doden en 60 gewonden inclusief admiraal Van Heemskerk. De Spanjaarden verloren 4000 man inclusief admiraal Alvares.

Nee, dan de Friesche Pinas die voor u staat te pronken. Louter vrede straalt hij uit. Deze
gelimiteerde editie is speciaal gebrouwen voor de Admiraliteitsdagen 2019 en smaakt verrukkelijk.

Proost!
Warner B. Banga